Waarom bewust ademen essentieel is in stressvolle beroepen

Brandweerpersoneel staat - na militair personeel - bovenaan de lijst van meest stressvolle beroepen. Ze werken vaak lang en op onregelmatige uren, en hebben veel kans om in complexe situaties terecht te komen die ook op lange termijn impact kunnen hebben op het mentale welzijn.

The Breathwork Movement ging op bezoek bij de Vlaamse brandweer, tijdens een nascholingsworkshop “Stressregulatie via je ademhaling”. Waarom is kennis van ademhaling belangrijk voor hulpverleners?

Stressmanagement en psychologische ondersteuning bij de brandweer

Sommige beroepen zijn nu eenmaal stressvoller dan andere. Factoren die meespelen bij de classificatie ‘stressvol beroep’ zijn onder meer lange werkdagen, onregelmatige werktijden, kans op schokkende gebeurtenissen, hoge prestatiedruk, financiële druk, emotionele belasting of een slechte werk-privébalans.

In de lijst van meest stressvolle beroepen staan militair personeel, brandweermensen, politieagenten, medisch personeel zoals artsen en verpleegkundigen, piloten, politici, eventmanagers, tv-presentatoren, journalisten, leerkrachten, IT-professionals en financiële professionals. Elk van deze beroepen hebben hun eigen uitdagingen - wat ze gemeen hebben is dat ze veel van een persoon vragen. Bij deze beroepen mag er dus extra worden ingezet stressreductie en mentale ondersteuning.

Brandweerpersoneel staat als gezegd bovenaan de lijst van meest stressvolle beroepen. Om deze reden is 20 jaar geleden in Vlaanderen het Fire Stress Team (FiST) opgericht door Erik De Soir, psycholoog - traumatoloog en ook brandweerman. Er was binnen de brandweer nood aan psychologische ondersteuning na schokkende interventies, en via het FiST kon hier opvolging aan worden gegeven.

Fire Stress Team (FiST)

Elke Allaert is supervisor van het Fire Stress Team (FiST) Oost-Vlaanderen. Zij legt uit: “De kracht van FiST is dat de psychologische ondersteuning wordt gedaan door collega brandweermannen en -vrouwen zelf. Ze worden opgeleid om een opvang na schokkende interventies te kunnen doen, denk aan een verkeersongeval waarbij kinderen betrokken zijn, een zelfdoding, een zware brand waarbij een collega overleed, etc. Er zijn FiST-antennes die een eerste acute opvang doen om de impact van de interventie te kunnen inschatten. FiST-debriefers zijn opgeleid om een uitgestelde, meer diepgaande opvang te doen. Dit gebeurt in de vorm van een psychologische debriefing.

Een psychologische debriefing is een groepsgesprek waarin twee debriefers samen met de rechtstreeks betrokken brandweerlieden verschillende fasen doorlopen. We starten met de feiten zodat er een duidelijk beeld is op de interventie. Vervolgens vragen we naar de gedachten en gevoelens bij iedereen. We leggen uit waarom er bepaalde gevolgen kunnen zijn, bijvoorbeeld minder goed slapen of vermijden van de plaats waar de interventie zich voordeed. Dit noemen we psycho-educatie. Tijdens dit gesprek creëren wij een context van respect, vertrouwen en luisterbereidheid. Door de stukjes van eenieder bij elkaar te leggen wordt de puzzel gemaakt.” 

Elke Allaert organiseerde vanuit FiST een bijscholing gericht op ademhaling voor de FiST-antennes en FiST-debriefers. The Breathwork Movement was hierbij aanwezig, en deed verslag.

“Bij stressvolle momenten helpt een goede manier van ademhalen om rustig te worden, en ook nadien, bij een herbeleving van deze stressmomenten.”

Bijscholing: Stress reguleren met je ademhaling

Ademcoach Nina Kalnay tijdens een workshop ‘Stress reguleren met je ademhaling’.

Ademcoach Nina Kalnay had de eer om een drie uur durende workshop ‘Stress reguleren met je ademhaling’ te geven, specifiek gericht op brandweermannen/vrouwen. Via je ademhaling kun je jezelf immers op elk moment reguleren.

Over Nina Kalnay
Nina is ademcoach en yogadocent en geeft naast 1-1 coaching ook diverse workshops rondom ademhaling. Ze komt van oorsprong uit Oostenrijk, woont al jaren in België, en is onder meer opgeleid door Kasper van der Meulen.

Deze bijscholing is onderdeel van een breder programma. “Er zijn diverse bijscholingen die FiST-antennes en -debriefers jaarlijks moeten volgen”, legt Elke uit. “Andere onderwerpen zijn slachtofferhulp, traumabeleving, zelfdoding, etc. Ook wordt er regelmatig een refreshment opleiding gegeven aan de antennes door de debriefers, waarin ze de aangeleerde theorie en praktijk over de eerste opvang opnieuw toegelicht krijgen.”

Waarom een workshop rondom ademhaling?

Elke: “Het is de eerste keer dat we een workshop rond ademhaling organiseren. Een beetje gedurfd, omdat we op voorhand niet konden inschatten of  brandweermannen en -vrouwen hiervoor zouden open staan. Ik heb zelf al een aantal workshops bij Nina gevolgd, het heeft mij geholpen om meer rust te vinden in een soms woelige leef- en denkwereld. Bij stressvolle momenten helpt een goede manier van ademhalen om rustig te worden, en ook nadien, bij een herbeleving van deze stressmomenten.

Brandweerpersoneel - en hulpverleners in het algemeen - kunnen in heel moeilijke, stressvolle situaties terecht komen. Door bepaalde ademhalingstechnieken te leren, kunnen zij zichzelf en hun collega's helpen na schokkende interventies. Daarnaast is ademhaling een mooie vorm van zelfzorg waarmee aandacht kan worden geschonken aan het eigen welzijn. Zelfzorg kan de achillespees zijn bij hulpverleners, omdat zij als taak hebben voor anderen te zorgen en zouden vergeten om voor zichzelf te zorgen. Het zit vaak ook in de persoonlijkheid van een hulpverlener om vooral klaar te staan voor de ander.”

Hoe vaak adem je per minuut?

Een workshop rondom ademhaling dus. Ik was erbij, op een maandagavond in Gent. Het auditorium van PAULO (Provinciale Academie voor Urgentiediensten en Lokale Overheden) waar de workshop plaatsvond, zat goed vol. Blijkbaar staan brandweermannen en -vrouwen hier dus zeker voor open.

Nadat Nina zich heeft voorgesteld en uitgelegd wat we de komende 3 uur mogen verwachten, vraagt ze ons om eerst - voordat we aan de slag gaan - onze ademhaling te ‘tekenen’. Dit wil zeggen: een minuut lang je ademhaling volgen op papier, waarbij elke inademing een penstreek omhoog is, en elke uitademing een penstreek omlaag. Zo ontstaat een golvende beweging, die je laat zien wat je aantal ademhalingen per minuut is (op dat moment). Je ademfrequentie, zo legt Nina uit, zegt iets over je staat van zijn. Ben je kalm? Voel je je gejaagd? Heb je pijn? Heb je net slecht nieuws gehad? Het heeft allemaal invloed op je ademhaling.

“Je mate van kalmte of stress heeft directe invloed op je ademhaling. En dit werkt omgekeerd ook zo.”

— Nina Kalnay

Het verschil tussen positieve en negatieve stress

Het woord ‘stress’ heeft vaak een negatieve lading, maar met stress op zich is niets mis. Sterker nog, het is onze drijvende kracht, we hebben het nodig om vooruit te komen. Nina: “Positieve stress zorgt voor zelfvertrouwen, productiviteit, focus, motivatie en actie. Maar wanneer stress te veel wordt en/of te lang aanhoudt, kunnen we er niet meer goed van herstellen. Dan wordt het ‘negatieve stress’, dat zich kan uiten in onder meer chronische vermoeidheid, slaapproblemen, hoge bloeddruk, hoofdpijn, verminderde concentratie, spierpijn en spanning, risico op burn-out, een verzwakt immuunsysteem, spijsverteringsproblemen of stemmingswisselingen.”

Aangezien het brandweerpersoneel dat vanavond aanwezig is al eerder via bijscholing heeft kennisgemaakt met de werking van het zenuwstelsel, onder meer vanuit de polyvagaaltheorie, kan Nina direct de diepte in. Welke invloed heeft specifiek ademhaling op de werking van het zenuwstelsel? Op het vecht-en-vlucht-mechanisme (het stresssysteem) enerzijds, en ons gevoel van veiligheid en kalmte anderzijds? Op welke manieren kan je ademen om jezelf in een bepaalde, gewenste staat van zijn te krijgen?

Via diverse ademoefeningen laat Nina ervaren wat de effecten zijn van op diverse manieren je ademhaling sturen (borst, buik, snel, langzaam, neus, mond, etc.) op je interne systeem. Je kunt namelijk altijd zelf invloed uitoefeningen op jouw ademhaling, en daarmee ook op de reacties van jouw zenuwstelsel. Zo kun je jezelf in een staat van positieve stress ademen (bijv om je als brandweerman/vrouw klaar te maken voor een veeleisende interventie), en jezelf hierna ook terug in een staat van kalmte en rust ademen, zodat je goed kunt herstellen van de (tijdelijke) stress die je interne systeem heeft ervaren.

Een overzicht van diverse manieren van ademen, en hun effecten op het zenuwstelsel.

Beweeg van actiemodus naar rustmodus, via je ademhaling

De workshop van Nina neemt ons stap voor stap mee in de werking van de adem in relatie tot het zenuwstelsel. Praktisch ook, via diverse bruikbare ademhalingsoefeningen. Uiteindelijk is het zaak dat je het geleerde ook kunt toepassen in situaties in het leven zelf.

Ik bespeur veel knikkende gezichten en enthousiasme tijdens, en ook na de workshop. Ik sta zelf nog lang na te praten met een van de brandweerlieden, die al eerder in aanraking is gekomen met de kracht van ademwerk, en hier de positieve effecten van heeft gezien en ervaren. Ademwerk werkt, dat blijkt keer op keer.

Ook Elke is tevreden met het resultaat: “Ik ben blij dat we vanuit het FiST samen met ademcoach Nina kennis en technieken over dit specifieke thema hebben aangeboden. Ik wens het aan de brandweermannen en -vrouwen toe om deze technieken te kunnen toepassen in het dagelijkse leven, ook buiten brandweerinterventies om. Ik vind het heel krachtig dat men als hulpverlener deze ervaring heeft aangedurfd, een mooie stap naar bewustzijn en zelfzorg. Fijn om dit te mogen ervaren in een drukke, soms doorgedraaide wereld met vele uitdagingen.”

---

Ademworkshops voor bedrijven

Wanneer je als bedrijf een workshop rondom ademhaling en stress wilt organiseren, neem dan contact op met The Breathwork Movement. Diverse ademcoaches in Nederland en België zijn hiervoor beschikbaar, net als Nikki van der Velden, de oprichter van The Breathwork Movement zelf (lees hier meer over haar workshops en inspiratiesessies).

Kijk hier voor meer informatie:

Nina Kalnay, die deze workshop heeft verzorgd, is gevestigd in Gent en te vinden via www.yina.be.

---

Bekijk ook: