Verlies. We krijgen er allemaal mee te maken. En we zullen er ook allemaal mee moeten dealen. En nee, makkelijk is dit niet.

Wanneer je te maken krijgt met het (al dan niet plotselinge) verlies is van bijvoorbeeld een dierbare, maar ook van je gezondheid, een baan of een relatie, volgt een vaak complex en pijnlijk proces van rouw. Hiervoor bestaat geen handleiding of tijdspad, was dat er maar. Veel mensen worstelen er dan ook zo mee, terwijl je dit aan de buitenkant niet altijd ziet.

Jacomijn Kruisbrink is als ademcoach en systemisch coach gespecialiseerd in verlies en rouw. Ze helpt mensen ervaren dat een betekenisvol leven na een groot verlies wel degelijk mogelijk is - ook al voel of zie je dit niet meer altijd wanneer je midden in het verdriet zit. Je kunt 1-op-1 bij Jacomijn terecht (standplaats Den Bosch), en ook in groepsverband, bijvoorbeeld op haar Live Life dagen die helemaal in het teken staan van het zetten (en voelen) van een nieuwe stip op de horizon na een groot verlies. The Breathwork Movement was aanwezig bij een van deze Live Life dagen in Schijndel, hier lees je een verslag.

NB. Uit respect voor alle deelnemers en hun proces zijn zij niet gefotografeerd - fyi.

Ademruimte bij verlies en rouw

Jacomijn Kruisbrink heeft zelf tot twee keer toe een geliefde verloren aan de dood. Ze kent als geen ander de pijn, wanhoop, eenzaamheid, verwarring en het schuldgevoel dat ermee gepaard gaat. Inmiddels is het haar missie geworden om anderen te helpen het licht in het leven weer te kunnen zien. Dat is namelijk altijd mogelijk. Maar soms (vaak) heb je daar wel wat hulp bij nodig.

Lees ook dit interview met Jacomijn op The Breathwork Movement, over haar persoonlijke reis en missie met ademwerk bij verlies en rouw.

Jacomijn is al ruim 25 jaar actief als coach en heeft diepgaande kennis van ademwerk en systemisch werk; therapievormen die bij uitstek geschikt zijn om verlies en rouw te voelen, verwerken en integreren in je leven. Hoe werkt dit precies? Ik (Nikki, founder van The Breathwork Movement) zocht Jacomijn op om een van haar livedagen te ervaren, specifiek gericht op rouw en verlies.

Live Life Dag: hoofd uit, hart aan

“Kom naar een Live Life Retreat en ontdek dat ook jij weer vol van het leven kunt gaan genieten en uit kunt kijken naar je toekomst, zonder nog meer te verliezen.”, zo lees ik op de website van Jacomijn. Dat prikkelt. Want ik weet uit eigen ervaring hoe je vast kunt komen zitten in een situatie waarin je denkt dat er geen hoop of uitzicht is. Maar dit is er wel degelijk, hoe zwaar de pijn of het verdriet op dat moment ook is.

De vraag is uiteraard: hoe kom je daar? Vanuit een hele diepe put terug naar een betekenisvol en licht(er) leven?

Ik weet inmiddels dat het begint met stilstaan en bewust aandacht aan je binnenwereld te besteden. Maar dit is echt niet makkelijk bij verlies en rouw. Want de gevoelens die hiermee gepaard gaan voelen vaak te groot, te moeilijk, te donker.

Tijdens een Live Life retreatdag, zo leer ik, draait het om dit stilstaan en zelfonderzoek. De dag belooft ook meteen de handvatten te geven om het gevoel er, in voorzichtige en behapbare stapjes, te laten zijn. Want dan hoeft het jou niet meer zo uit te putten en/of verlammen. Een verademing.

Verlies en rouw: naar de essentie van het gevoel

Ik reis af naar ‘Inspiratielocatie Keur 16’, een voormalige koestal die is omgebouwd tot ruimte voor fotoshoots, opleidingen, vergaderingen, meditaties, ceremonies én Live Life dagen. Keur 16 ligt in een buitengebied bij Schijndel, vlakbij Den Bosch. Een ideale ‘retreat’ locatie dus, midden tussen de groene velden en weiden van Brabant.

De Live Life dag begint met een warm welkom van Jacomijn, waarbij ze uitlegt dat we het voorstelrondje, waarmee zo’n retreatdag meestal begint (je deelt kort met de groep wie je bent en wat je beweegreden zijn om aanwezig te zijn), overslaan. We zijn allemaal aanwezig omdat we groot verlies hebben meegemaakt, zoveel is duidelijk. Dat is immers het thema van de dag. En allemaal hebben we een ongetwijfeld intens verdrietig of heftig verhaal te delen. Vandaag krijgen we echter het verzoek om onze verhalen voor onszelf te houden.

Ten eerste, zegt Jacomijn, doen we dit omdat het ‘een verhaal’ is. Een persoonlijk verhaal en een persoonlijke kijk op de situatie. Daarmee is het meteen ook een gekleurd verhaal, want zo’n verhaal is doordrenkt met (vaak grote en heftige) emoties. Als een Netflix serie waar je zelf je eigen ondertiteling onder plakt, over hoe het is gegaan, en vaak ook over hoe het niet had mógen gaan of hoe je had gewild dat het anders zou zijn gegaan. Maar vaak blijf je (onbewust) hangen in zo’n verhaal en in de emoties die ermee gepaard gaan, waardoor het je niet lukt een ander (fijner, vrijer) perspectief te gaan zien.

Vandaag krijgen we dus de uitnodiging om bewust uit ‘het verhaal’ te stappen en het zodoende ook niet te delen. Het draait vandaag niet om het verhaal, maar om de essentie van het (pure) gevoel dat in jou leeft. Daar wil je, als je te maken hebt met groot verlies, ruimte voor maken.

‘Er is nog een goede reden om onze persoonlijke verhalen niet te delen’, vervolgt Jacomijn. ‘Ons brein is automatisch geneigd om te vergelijken wanneer we het verhaal van een ander horen. Oh… wat heftig. Mijn verhaal valt in het niet als ik dit hoor… (et cetera). Dat is precies wat je niet wilt dat er gebeurt. Want, mag jouw gevoel er (ook) zijn? Mag jouw verdriet er (ook) zijn? Kan je het toelaten? Dat is waar het vandaag om draait, om jouw pure gevoel, en jouw gevoel alleen. Deze dag is 100% voor jou.’

Ademwerk bij rouw en verlies, waarom is dat zo behulpzaam?

De adem speelt een grote rol tijdens een Live Life dag. Waarom? Met name omdat het je uit je hoofd haalt, uit het verhaal. Het brengt je in de richting van je lijf en je gevoel en dat is precies de plek van waaruit je wilt vertrekken om uit een dal (welk dal dan ook) te komen.

Het is voor veel mensen erg lastig om over verlies en rouw te praten. En dat is logisch. Want hoe deel je het allesverlammende gevoel van immens verdriet, als je er al bij kunt? Hoe praat je over een gebroken hart, als je niet eens bij stil kunt staan? Hoe leg je uit hoeveel energie het kost om positief te blijven, als je je helemaal niet positief voelt? Hoe verklaar je je gevoel van eenzaamheid, als je zoveel lieve mensen om je heen hebt?

Vaak zijn we geneigd ons sterk te houden, terwijl dit soort gevoelens wél in ons leven. De buitenwereld ziet het niet, maar jij voelt het wel degelijk. Hoe kun je stoppen met vechten en ruimte maken voor je emoties? Zonder de angst dat je erin verdrinkt?

De adem speelt hierbij als gezegd een sleutelrol. Met behulp van je adem kun je - stukje bij beetje, en in alle zachtheid - ruimte maken voor emoties die in jou leven. Voor alles waar je eerder geen ruimte voor kon maken, of waarbij simpelweg niet wist hoe het aan te gaan. Ademwerk helpt om de beweging te maken naar het (door)voelen en verzachten. Het verlies hoeft namelijk niet weg, het mag er juist zijn. Wanneer je dit gaat ervaren, en je het vechten of vluchten los kunt gaan laten, zal het leven uiteindelijk ‘vanzelf’ weer lucht en zin krijgen. Je gaat van overleven terug naar leven. En dat is iets wat iedereen die groot verlies meemaakt, heel hard is gegund.

Een blik zegt meer dan duizend woorden

We starten deze Live Life dag niet met een voorstelrondje dus, maar met een vrij intieme en verbindende oefening, die verder gaat dan een verhaal in woorden: een blik zegt namelijk nog altijd meer dan duizend woorden. We worden uitgenodigd om door de ruimte te wandelen en onszelf bewust te observeren: Hoe beweeg je je? Hoe gedraag je je? Wat is je reactie wanneer je oogcontact maakt met iemand? Kan je de ander blijven aankijken? Hoe reageer je? Wat doet dit met je? Wat voel je vanbinnen?

Het is een simpele oefening, maar daarmee nog niet eenvoudig. Ik ben er inmiddels getraind in, het langdurig diep in elkaars ogen kijken - dit komt namelijk vaak terug tijdens ademwerk-events. Maar ik merk om me heen dat niet iedereen hier ervaring mee heeft, en dat het her en der - logischerwijs - wat ongemak veroorzaakt. Ongemak dat alleen maar mooi is, als je er maar bewust bij kunt blijven en het kunt toelaten, zonder ervoor weg te rennen of het te verdoezelen. Dat is precies de oefening.

De kop is eraf. We mogen komen zitten op ons kussen voor een eerste aanraking met ademwerk. De adem, zo zal blijken, is de rode draad door de dag. Jacomijn neemt ons mee in een oefening die ‘Het Laboratorium’ heet, waarin je op een laagdrempelige manier ontdekt hoe verschillende manieren van ademen (veel, weinig, snel, langzaam, neus, mond, etc) effect hebben op jouw interne systeem; op jouw gevoelens en gedachten. Door nieuwsgierig en open met je adem te werken en het echt als een experiment te zien (immers: het laboratorium), ontdek je hoe je haar kunt inzetten om meer grip te krijgen op je interne wereld. De oefening helpt om gevoel te krijgen bij hoe je adem als anker kan werken. Want in feite werkt het zo, legt Jacomijn uit: ‘Controle over je adem, is controle over elke situatie. De situatie an sich zal niet veranderen, maar dankzij bewust te ademen verandert wel jouw erváring van de situatie. En dat maakt alle verschil’.

Systemisch werk: van overlevings- naar levensenergie

Na een heerlijke vega lunch, verzorgd door Mariëlle van Keur 16, is het tijd om kennis te maken met systemisch werk, om dichter bij ons gevoel en (onbewuste) patronen te komen. Jacomijn maakt in haar coaching veel gebruik van opstellingen en systemisch werk, ‘omdat het letterlijk zichtbaar maakt waar het in de kern over gaat en waar de beweging en de heling te vinden is’.

Waar ik dacht dat we een opstelling met de groep gingen doen (wat standaard is bij opstellingen; doorgaans doe je dit met meerdere personen), laat Jacomijn ons weten dat we het vandaag bewust anders gaan aanpakken. Deze Live Life dag is namelijk voor onszelf, en hij blijft voor onszelf. Net als dat we onze persoonlijke verhalen niet blootgeven tijdens een voorstelronde, zullen de oefeningen die we doen onze verhalen ook niet blootgeven. Deze systemische oefening doen we zodoende niet in groepsverband maar alleen, in stilte. En dat blijkt (ook) goed en krachtig te werken.

We krijgen allemaal een touw aangereikt, net als drie vellen papier en een stift. Het is de bedoeling om op deze vellen te schrijven wat jou heeft geholpen ‘te overleven’ na jouw verlies. Denk aan ‘hard werken’ of ‘jezelf afzonderen’. Deze voorbeelden haal ik aan omdat het de mijne zijn - aangezien we in stilte opereerden weet ik niet wat de rest heeft opgeschreven. Hierna mogen we het touw voor ons uitrollen waardoor er twee ‘velden’ ontstaan. De ene kant symboliseert jouw overlevingsenergie (hier mag je in eerste instantie jouw vellen in neerleggen), de andere helft staat voor jouw levensenergie.

De volgende stap is dat je zelf bewust in je ‘veld van overlevingsenergie’ te stappen, bij jouw vellen papier met hierop je overlevingsstrategieën, om te voelen wat deze energie met je doet. Al snel zie ik ontroerde gezichten om me heen, inclusief dat van mij. Het is mooi maar confronterend om te merken dat zo’n ogenschijnlijk simpele oefening al snel blootlegt welke patronen jou tekenen (én ketenen), wat ze met je hebben gedaan en hoe ze jou niet (meer) dienen.

Confronterend dus, maar het mooie is dat we ook de uitnodiging krijgen om in een nieuwe energie te stappen. Namelijk die van de levensenergie - aan de andere kant van het touw. Althans, als dat op dit moment mogelijk is voor je, want lang niet iedereen blijkt hier al klaar voor te zijn. En dat hoeft ook helemaal niet. Alleen al het idee en het perspectief op een (nieuwe) stip op de horizon, verzacht. En dat is ook wat ik wederom op gezichten kan aflezen. Tranen rollen, schouders zakken, zuchten van opluchting volgen. Ik zie letterlijk mensen van spanning naar ontspanning gaan.

Ademwerk: uit je hoofd, in je gevoel en innerlijk weten

Tijd om weer te ademen, een langere ademsessie deze keer. En wát voor een! Jacomijn heeft speciaal voor verlies en rouw begeleide meditaties / visualisaties gemaakt, die ze combineert met verbonden ademwerk. Een ‘ademvisualisatie’ dus, waarmee je op een innerlijke reis gaat met Jacomijn als je gids. De uitnodiging is om je er volledig aan over te geven en je er vooral in te ontspannen. En ik kan je vertellen… zo’n begeleide reis - met een ‘script’ dat helemaal binnen het thema en het gevoel dat erbij hoort past - werkt ontzettend diepgaand, mooi en krachtig.

De visualisatie neemt ons op een prachtige manier mee van onze babytijd naar onze laatste adem. Maar niet voordat we eerst in onze fantasie een veilige, troostende plek mogen creëeren. Een plek waar alles veilig en goed is, en waar we altijd naar terug kunnen keren, welk gevoel er ook komt. Het is bij de start van de oefening dan ook heel prettig te weten dat we - wat er ook gebeurt tijdens onze reis - altijd weer terug naar deze troostende warme aangename plek mogen gaan. Dat geeft vertrouwen.

De visualisatie laat ons vooral de liefde voor het leven (weer) ervaren, en brengt ons terug naar de kern, naar dat wat er écht toe doet. En dat dus allemaal terwijl we zachtjes en verbonden ademen, waardoor we volledig in het zachte, ontspannen gevoel van troost en hoop worden meegenomen. Het hoofd (en het verhaal) doet even niet meer mee. Het hart (en het gevoel) des te meer. Het is oprecht prachtig om te voelen (bij mezelf) en te zien (bij anderen) wat er gebeurt. Er ontstaat licht in de duisternis.

Integratie: hoe verder met het verdriet?

Eenmaal terug ‘op aarde’ na deze prachtige ademreis bewegen we langzaam richting het einde van de dag. Hierbij is wel ruimte om te delen, wat heeft deze dag voor ons gedaan? Ik hoor vooral veel opluchting terug. En dankbaarheid, om op deze manier ruimte te kunnen maken voor pijnlijke en verstarde emoties. Het helpt om dit voor jezelf te doen. Het biedt hoop, vertrouwen en perspectief.

Na zo’n fijne retreatdag is het wel altijd de vraag: hoe nu verder. Hoe kan je dit gevoel vasthouden, hoe blijf je stappen zetten, hoe blijf je vertrouwen, hoe voorkom je dat je terug vast komt te zitten in je (oude) verhaal?

Het is met name zaal om bewust tijd voor jezelf te blijven nemen, geeft Jacomijn aan. Door heel bewust meerdere keren per dag bij jezelf in te checken (met een adempauze) en jezelf de vraag te stellen: wat leeft er in mij, en wat heb ik nodig? Aandacht voor jezelf en jouw binnenwereld is essentieel, en dit blijft een continu proces. Het helpt enorm als je dagelijks een kwartier in de ochtend te pakken om bewust te ademen, op een manier die ondersteunend is voor jouw staat van zijn op dat moment. Het helpt je met stilstaan, voelen, jezelf en je behoeftes eren, en hier ook meer naar handelen. Want dit blijft een uitdaging, voor elke mens maar zeker wanneer je te maken hebt met grote, complexe emoties die ontstaan na verlies en rouw. Stilstaan dus, en een tandje minder doen.

Jacomijn zorgt bovendien nog voor een uitgebreide opvolging bij elke deelnemer individueel. Dat is een heel prettig idee. Je hoeft het niet alleen te doen. Er is hulp, die je jezelf ook mag én wilt gunnen.

Mijn algehele conclusie na deze dag is oprecht: als je te maken hebt met verdriet en rouw, gun jezelf een moment van stilstand en ruimte en stap een dag uit jouw leven zoals het op dat moment is. Je kunt geen nieuw perspectief ontwikkelen als je er middenin zit. Hier is ruimte en rust voor nodig. En hulp, bovendien. Niet alleen in de vorm van mentale en emotionele steun, maar ook middels praktische handvatten (zoals ademwerk) die je dagelijks thuis kunt toepassen om bij jezelf en je gevoel te kunnen blijven. Echt, dit is goud waard.

Praktische info: volgende edities Live Live Retreat

Als je ook een Live Live dag wilt meemaken, kijk dan op de website van Jacomijn: breathinbusiness.nl/live-life-retreat. De aankomende data in 2024 zijn 26 mei, 2 juli, 20 september en 20 november. Jacomijn werkt als gezegd ook 1-op-1, daarvoor kun je ook meer info vinden op haar website.

Ook goed te vermelden: in mijn boek ga ik ook uitgebreid in op verlies en rouw, mijn persoonlijke ervaringen hiermee en hoe ademwerk hieraan kan bijdragen. Jacomijns verhaal staat ook beschreven, dus lees zeker ook Jouw adem, jouw medicijn als je hierover meer wilt weten.

Bekijk ook: