Een disfunctioneel adempatroon draagt bij aan de instandhouding van psychische klachten. Aandacht voor, en kennis van de adem is dan ook essentieel binnen elke psychische behandeling. Maar hoe zit dat? Waar zouden behandelaars op moeten letten? Hoe is de adem in te passen in een behandeltraject? 

Ellie Lardenoije is psychotherapeut BIG en ademcoach en -trainer, en verbonden aan Adempro, een opleidingsinstituut dat verschillende trainingen en opleidingen geeft voor zowel ademcoaches (in spe) als zorgprofessionals die de veelzijdigheid van de ademhaling willen leren kennen én inzetten. In dit artikel geeft Ellie antwoord op de vraag: waarom kan je niet om de adem heen als het om psychische behandelingen gaat?

Wat houdt een 'disfunctioneel adempatroon' in?

Ellie: ‘Een gezonde ademhaling is een adem die moeiteloos, met je middenrif, ritmisch en rustig is, waarbij je - in werkelijk bijna álle gevallen - door je neus ademt. Een adempatroon is disfunctioneel wanneer je ademhaling niet meer ondersteunend is aan de situatie waarin je verkeert, maar juist een ongewenste staat van zijn creëert of in stand houdt. 

Er zijn veel verschillende vormen van disfunctioneel ademen. Maar stel: je bent geneigd voortdurend hoog in de borst, snel en door je mond te ademen. Wanneer je dat doet in ‘rust’, bijvoorbeeld terwijl je lekker buiten op een bankje van de zon aan het genieten bent, blijft je lijf in een staat van paraatheid. Door deze manier van ademen geef je namelijk het signaal aan je zenuwstelsel dat het zich moet klaarmaken om in actie te komen, misschien zelfs wel om te vechten of te vluchten, dus om alert te zijn op gevaar. Een snelle, hoge ademhaling hangt immers samen met een hoge hartslag die nodig is om (onder meer) snel bloed door je lijf heen te pompen en energie naar je spieren te sturen. Je kunt je voorstellen dat je met deze wijze van ademen nooit werkelijk het gevoel hebt echt te kunnen ontspannen.’

Waarom houdt een disfunctioneel adempatroon psychische klachten in stand?

‘Om dit te kunnen doorgronden is het nodig om eerst te begrijpen hoe een disfunctioneel adempatroon kan ontstaan.

Er kunnen in je leven allerlei redenen zijn waarom je niet meer ontspannen ademt. Als je pijn in je leven ervaart, denk aan fysieke pijn als gevolg van een aandoening, een langdurig ziekteproces of ongeval, maar ook aan psychische pijn, bij ingrijpende en/of traumatische gebeurtenissen, kan je lichaam verkrampen om deze pijn niet meer te hoeven voelen.

Stel dat je in het verleden een nare seksuele ervaring hebt gehad: onbewust ga je dan misschien niet meer naar je buik toe ademen en houd je je buikspieren en bekken chronisch een beetje aangespannen. Het buik-/bekkengebied wordt daarmee minder ‘levendig’ en minder voelbaar, wat maakt dat je ogenschijnlijk minder geconfronteerd wordt met het trauma dat zich in dit gebied heeft afgespeeld. Je middenrif, een grote spier, verstrakt daarmee ook, en wordt minder soepel in het gebruik. De ademhaling wordt daardoor hoog, snel en onregelmatig in het borstgebied. En zo zijn er nog vele voorbeelden te bedenken.

Een versnelde, hoge ademhaling, mééstal ook nog eens door de mond, wordt daarnaast versterkt doordat je hele systeem na traumatische ervaringen vaak in een voortdurende staat van alertheid komt, we noemen dat ‘sympathische activatie’. Je probeert jezelf te beschermen door oplettend te zijn, te kunnen vechten of vluchten wanneer het nodig is en daar is een snelle, hoge borstademhaling voor nodig. 

Dit adempatroon wordt disfunctioneel wanneer je nog altijd zo ademt terwijl het gevaar allang geweken is. Wat ooit de voor jou best beschikbare manier was om jezelf te beschermen tegen het voelen van pijn, groeit later in je leven uit tot een adempatroon dat je er juist van weerhoudt om je goed, kalm en ontspannen te kunnen voelen. Want een disfunctioneel adempatroon kan juist bijdragen aan je ongelukkig, gespannen en fysiek niet fit voelen.’

Welke rol zie jij weggelegd voor ademhaling binnen GGZ-behandelingen?

‘In mijn beleving is de adem zo ontzettend basaal en cruciaal als het gaat over je (psychische) gezondheid. Ik kan er eigenlijk niet met mijn hoofd bij dat er zo weinig gewerkt wordt met de ademhaling in de gezondheidszorg. Telkens ben ik verbaasd te horen dat bijvoorbeeld een longarts niets over de effectiviteit van ademoefeningen weet bij medische aandoeningen als astma, en een psycholoog die werkt met cliënten die emotioneel overspoeld en in paniek raken geen ervaring heeft met het inzetten van de ademhaling om een cliënt weer in contact met z’n lichaam te brengen en te reguleren.

Wat mij betreft ligt er een grote rol weggelegd voor het incorporeren van ademhaling in gesprekstherapie en medische behandeling. En dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn. 

Als een van mijn cliënten in een therapiesessie bijvoorbeeld geëmotioneerd raakt, kijk ik ook altijd of hij/zij nog ademt. Want vaak stokt je adem als er verdriet bovenkomt. Ik nodig de cliënt dan uit om juist door te ademen, zodat de emotionele beleving meer op gang komt en voelbaar wordt, of juist behapbaar wanneer iemand zich helemaal lijkt te verliezen in emoties. Zo probeer ik mensen in therapie op meerdere manieren meer bewust te maken van wat ze voelen, wat ze in hun lichaam ervaren en hoe dit verband houdt met hun ademhaling.’

Wat is jouw ervaring met het inbrengen van ademwerk binnen de psychologie?

‘Mijn ervaring met het inbrengen van ademwerk binnen de mentale zorg en psychologie - mijn vakgebied - is dat mensen zich veel meer bewust gaan worden van hun lichaam. Vaak hoor ik van cliënten: ‘Ik snap het wel, maar ik voel het niet’, of ‘Ik wíl wel, maar mijn lijf werkt niet mee’. Bijgevolg heeft de therapie weinig effect in het dagelijkse leven. Werkelijk contact krijgen met je lichaam via de ademhaling zorgt ervoor dat dat wat je met je hoofd snapt ook lijfelijk voelbaar wordt. Ik noem dat ‘belichaamd inzicht’. Inzicht wordt daardoor ‘geïntegreerd’, onderdeel van je hele wezen, in plaats van dat het alleen hoofdelijk, rationeel, cognitief begrip oplevert.

Meer filosofisch gezien zou je kunnen zeggen dat dat wat feitelijk nooit gescheiden is - je hoofd en je lichaam - ook daadwerkelijk weer ervaren wordt als één geheel. En dat geeft een gevoel van vrijheid (of als eerste: een bevrijding) en verbinding. Je voelt je weer een volledig mens.’

Welke kennis zou elke zorgprofessional (minimaal) moeten hebben van ademhaling?

‘Naast basiskennis over de werking van de ademhaling, zou het fantastisch zijn als elke zorgprofessional een besef heeft van de enorme impact die (de kwaliteit van) onze ademhaling heeft op onze fysieke en mentale gezondheid. Hoe waardevol zou het zijn als zorgprofessionals aan den lijve kunnen ondervinden hoe de ademhaling hen tot steun kan zijn in hun werk? Bijvoorbeeld in stressvolle situaties, om zowel zichzelf als de ander te kunnen reguleren. Maar ook hoe het inzetten van ademwerk zorgt voor verdieping in het behandelproces van de cliënt. 

In de basis komt het erop neer dat je wilt begrijpen hoe de ademhaling als indicator én als regulator kan fungeren. Dat je je cliënten kunt leren om de ademhaling te zien als een indicatie voor hoe veilig of ontspannen ze zich voelen. Om hen vervolgens te begeleiden in het gebruiken van de adem als regulator, bijvoorbeeld door de ademhaling te verruimen, te vertragen of juist te versnellen. Dat is het bijzondere aan de adem: ze werkt beide kanten op.’

Wat is ervoor nodig om deze kennis van ademhaling te integreren in de zorg?

‘Samen met mijn collega’s Gjalt Vlam (senior ademtrainer) en Monique Tjon-A-Tsien (huisarts en koudetrainer) run ik een instituut voor professionele ademopleidingen: Adempro. Wij zien een toekomst voor ons waarin het werken met de ademhaling niet meer weg te denken is uit de gezondheidszorg. Waarin ademhaling wordt erkend als het fundament van een gezond zenuwstelsel, een fit lichaam en een flexibele geest. Hoe mooi zou het zijn als het werken met de ademhaling een standaard, algemeen geaccepteerde behandelinterventie zou zijn! Met Adempro zetten wij ons in om de kennis en ervaring die hiervoor nodig is te verspreiden.

We bieden een 5-daagse training aan voor zorgprofessionals om op een gedegen, geïntegreerde wijze ademinterventies in te leren zetten in het werk dat je al doet. Daarnaast krijgen we steeds meer aanvragen van opleidingsinstituten, zoals RINO Utrecht, om congressen, lezingen en workshops te geven over hoe ademhaling op een reguliere wijze ingezet kan worden binnen de gezondheidszorg, voor bijvoorbeeld logopedisten, huisartsen en psychiaters.

Belangrijk is hierbij dat er niet alleen kennisoverdracht plaatsvindt, maar dat de zorgprofessionals zelf ook gaan ervaren wat ademwerk in hún lijf teweegbrengt, hoe het invloed heeft op je emoties en hoe het je een enorm gevoel van ontspanning, gezondheid en vrijheid kan geven. Want het overbrengen van de waarde van ademhaling kan pas werkelijk wanneer je zelf ook belichaamde ervaring en inzicht hebt in dat wat de adem te bieden heeft.’

Ellie Lardenoije - Adempro

Voor meer informatie over Ellie en haar werk, zie haar profiel op The Breathwork Movement. Kijk voor een overzicht van alle trainingen en opleidingen van Adempro op adempro.nl.

De eerstvolgende Adempro training Ademinterventies voor Zorgprofessionals start 8 november 2024, meer info vind je hier. De Adempro Opleiding tot Bewust Verbonden Ademtherapeut start op 4 oktober 2024, meer info hier.

Meer artikelen over Adempro:

Voor het overzicht van alle ademopleidingen:

Bekijk ook: