Wat doen ‘professionele ademhalers’ zelf als het op ademhaling aankomt en hoe is de adem op hun pad gekomen? Dit is het verhaal van ademcoach, lichaamsgericht werkend psycholoog en mindfulness trainer Denise Jonker.

Denise Jonker - ademcoach, lichaamsgericht werkend psycholoog en mindfulness trainer

Denise Jonker is ademcoach, lichaamsgericht werkend psycholoog en mindfulness trainer met een praktijk genaamd Ontwikkelingswerkplaats in Rotterdam en Nijmegen. Hier combineert ze haar kennis als psycholoog met lichaamsgerichte technieken als mindfulness, verbonden ademen en body de-armouring, technieken die Denise zelf ook veel hebben gebracht.

Denise ziet in haar praktijk met name mensen die last hebben van spanningsklachten, angst, somberheid of trauma, meestal in combinatie met hooggevoeligheid en/of autisme. Mensen die al ervaring hebben met ‘reguliere psychologen’, maar daarbij de combinatie van geest én lichaam hebben gemist. Denise is niet alleen professioneel deskundig in al deze gebieden, maar ook ervaringsdeskundig.

Inmiddels zet Denise zich ook in om meer bekendheid te geven aan de kracht van ademwerk binnen de GGZ, door adembijeenkomsten te organiseren voor professionals. Ook is ze betrokken bij een ademopleiding voor professionals in Duitsland, waarbij de ambitie is om ook een ademopleiding te gaan faciliteren in Nederland. Mooie bewegingen.

Door middel van dit interview geeft Denise een inspirerende inkijk in haar persoonlijke ervaringen met de zoektocht in het ‘anders zijn’, haar burn-out, de diagnose ‘hoogfunctionerend autisme’ en de ondersteunende en helende rol die ademwerk hierbij heeft gespeeld.

Denise, waarom is volgens jou de combinatie van lichaam en geest zo essentieel in therapie?

“Uit eigen ervaring weet ik hoe stress en trauma in het lichaam opgesloten kunnen zitten. ‘The body keeps the score’, zoals Bessel van der Kolk het zo mooi zegt. Ik heb mij altijd al anders gevoeld, was op school al een buitenbeentje. Als kind verslond ik psychologieboeken (vooral van Carry Slee) over kinderen die gepest werden, mishandeld werden thuis of bijvoorbeeld een verslaafde ouder hadden. Ik ben psychologie gaan studeren omdat ik gedrag van mensen heel interessant vond, achteraf weet ik dat psychologie een typische interesse is die vrouwen met autisme kunnen hebben. Bij mannen met autisme zie je hele andere interesses, zoals - heel stereotype - treinen.

Tijdens mijn stageperiode in 2011 vroeg ik me voor de eerste keer af of ik autisme zou kunnen hebben. Ik deed toen zelf onderzoek in de GGZ naar autisme, en herkende veel kenmerken - behalve dat ik geen inlevingsvermogen zou hebben, dan zou ik toch niet als psycholoog kunnen werken? Ik twijfelde ontzettend aan mezelf en was tijdens mijn eerste baan al enkele weken overspannen uitgevallen.

Na een tijdje in Oeganda en Peru te hebben gewoond, en te hebben ervaren dat dit trage leven me ontzettend goed beviel, kon ik terug in Nederland opnieuw moeilijk mijn draai vinden. Ik startte aan een opleiding mindfulness in een poging om het gevoel van vertraging ‘vast te houden’ en ik begon me te verdiepen in hooggevoeligheid. Hierin deed ik ook meerdere opleidingen. Ik herkende veel! En toch verklaarde het voor mij niet alles, en bleef ik zoeken.

Uiteindelijk viel ik 2017 uit met een burn-out. Ik werkte destijds drie dagen per week als POH-GGZ (praktijkondersteuner voor de GGZ in een huisartsenpraktijk), terwijl ik daarnaast bezig was mijn weg te vinden ‘uit het systeem’ met een eigen praktijk. Tijdens mijn burn-out bleek dat ik complexe PTSS (posttraumatische stressstoornis) had, waarvoor ik EMDR kreeg. Daarna startte ik met therapie bij een GGZ-instelling die gespecialiseerd was in hoogbegaafdheid, omdat ik wilde onderzoeken of dit mijn ‘anders zijn’ kon verklaren. Ik voelde me ontzettend eenzaam in die periode en durfde niet zo goed contact aan te gaan met andere mensen.

De therapieën legden weer wat puzzelstukjes op zijn plek, maar verklaarde nog steeds niet alles. Inmiddels zat ik ruim een jaar thuis en er was maar weinig verbetering te zien in mijn klachten. De reguliere GGZ-behandelingen leken mij onvoldoende te helpen, ze waren dan ook met name cognitief gericht.”

Terwijl de oplossing in het lichaam opgesloten lag?

“Dat bleek. Ik bleef zoeken naar iets dat mijn vermoeidheidsklachten en stemmingsklachten kon verbeteren en stuitte hierbij op verbonden ademwerk. Ook al was het een flinke drempel waar ik over moest - het heeft een jaar geduurd voordat ik de stap durfde te zetten naar een ademcirkel - toen ik het eenmaal had ervaren, was ik direct verkocht.

Ademwerk bleek voor mij dé manier om te verbinden met mijn lichaam. Mindfulness had mij al wat geholpen om meer te voelen, maar toch heeft dit ook iets mentaals. Bij verbonden ademen kon ik niet meer om mijn lichaam heen, ik voelde mijn lichaam op een manier die ik nog nooit eerder had gevoeld.

Achteraf denk ik trouwens dat ik ook veel dissocieerde, een reactie die je vaak ziet bij mensen met trauma. Ik vloog eruit, weg in ‘afwezig zijn’ of weg in mijn hoofd. Gelukkig werd dit herkend door de begeleiding bij het ademwerk, en werd ik er steeds uit teruggehaald. Mijn adem werd steeds meer een anker om naar terug te keren. En mijn lichaam werd steeds iets meer een veilige thuishaven. Ik voelde heel veel steun van de ademcoach naar wie ik altijd kon uitreiken na afloop van de ademcirkels. De ademcoach hielp mij ook met integratie en om mensen weer iets meer toe te laten in mijn leven.” 

Op welke manier heeft het verbonden ademen, het verbinden met je lichaam, je anders in het leven doen staan?

“Verbonden ademen is voor mij dé manier om op een dieper niveau te voelen. Het helpt me om dieper in te checken bij mezelf, om te luisteren wat mijn lichaam me wil vertellen en te weten hoe het echt met me gaat. Het brengt me in contact met een diepere stroom van wijsheid en weten.

Ook heeft ademwerk me geholpen om trauma's op een gevoelsniveau te verwerken, en samenhangen te kunnen voelen in plaats van te beredeneren. Als ik overweldigd raak door allerlei emoties helpt verbonden ademen me om deze weer los te laten. Hierdoor voel ik meestal weer meer ontspanning en energie. Daarnaast is de ademhaling gedurende de dag steeds meer een anker geworden om tot mezelf te komen. Door een keer diep in en uit te ademen als ik me overweldigd voel, of mijn uitademing te verlengen en mijn systeem tot rust te brengen bij overprikkeling.”

Heb je uiteindelijk ook een antwoord gekregen op jouw ‘anders zijn’?

“Pas in 2020, na een lang diagnosetraject, kreeg ik de diagnose ‘hoogfunctionerend autisme’. Ik was toen 32. Aanvankelijk voelde ik ontzettend veel weerstand tegen deze diagnose, want ik kon me toch wél inleven in andere mensen?

Het maakte me erg onzeker, vooral door het stereotype autisme waarover ik had geleerd tijdens mijn opleiding. Maar toen ik meer ging lezen over vrouwen met autisme, vond ik ook herkenning. Ik las verhalen over vrouwen van in de 50 of 60 die de diagnose pas recent hadden gekregen, na vele burn-outs.”

Wat is er specifiek anders aan autisme onder vrouwen?

“Autisme bij vrouwen blijkt zich anders te uiten. Zij zijn vaak goed in overcompenseren en camouflagegedrag, waardoor er niets opvalt aan hun functioneren. Alleen betalen ze daar wel de hoofdprijs voor, het kost bakken energie. De term hoogfunctionerend autisme is daarom eigenlijk best een misleidende term.

Enerzijds ben ik er blij om dat het autisme niet van me afdruipt, dat vóór mijn diagnose meerdere psychologen tegen me hebben gezegd ‘Jij hebt geen autisme, je bent veel te sociaal en empathisch’. Tegelijkertijd zagen veel mensen niet de struggles achter deze korte momenten van functioneren, de vermoeidheid, de overprikkeling en de daaruit voortkomende angst- en stemmingsklachten. Dit lees ik in veel ervaringsverhalen van vrouwen met autisme.”

Je ervaarde in het begin veel weerstand tegen de diagnose ‘hoogfunctionerend autisme’, hoe kijk je hier nu tegenaan?

“Mijn psycholoog destijds gaf aan dat nog nooit eerder iemand zulke kritische vragen had gesteld naar aanleiding van de diagnose autisme als ik deed. Ik zag veel overlap tussen ‘complexe PTSS en autisme’ en zet nog steeds vraagtekens bij in hoeverre deze twee met elkaar samenhangen.

Toen ik Traumasporen van Bessel van der Kolk las, zag ik zoveel raakvlakken met autisme. Uiteindelijk heb ik de diagnose ‘aangenomen’. Ik zie het niet als een definitieve waarheid, maar als hulpmiddel om in contact te komen met mensen met een soortgelijke handleiding. Het heeft me geholpen om mezelf beter te begrijpen. Zo heb ik moeite met veel schakelen, dat kan ook schakelen tussen emoties zijn. Vanuit moeite met schakelen komt ook de uitdaging om om te gaan met veranderingen. Ik neem bijvoorbeeld extra veel tijd om me op een afspraak in te stellen, en ook tijd om een afspraak achteraf te verwerken. Verder helpt het als ik vooraf duidelijkheid heb over een afspraak: hoe laat, waar, wat is het voor soort omgeving, hoe is de invulling? Mijn taalverwerking/informatieverwerking gaat ook langzamer. Als ik met mensen afspreek heb ik het nodig om regelmatig even om stilte te vragen. Ik vertaal woorden naar een gevoel, en gevoel gaat nu eenmaal langzamer dan taal. Daarmee kost alles me wel een stuk meer tijd! Ik begrijp nu waarom het trage leven in Oeganda en Peru mij zo goed beviel. 

Inmiddels kan ik beter accepteren dat ik meer tijd nodig heb. Daarin had ik voor mijn diagnose allerlei oordelen, ik besefte dat de meeste mensen dit niet nodig hebben. Ik probeerde voorheen vooral niet vreemd en afwijkend te zijn, wat ontzettend veel onrust met zich meebracht. Na de diagnose begreep ik beter het belang van mijn ‘gebruiksaanwijzing’ en kon ik mezelf toestemming geven om zoveel duidelijkheid te vragen als dat ik nodig had. Ook ben ik mezelf meer gaan accepteren voor wie ik ben op sociaal gebied. Ik push mezelf nu minder om veel sociale contacten te moeten aangaan en op drukke lawaaiige plekken te komen. Ik kijk veel meer naar wat ik zelf nodig heb, in plaats van wat sociaal gewenst is. De adem helpt me daarbij, om steeds weer naar mezelf terug te kunnen keren.”

Hoe gebruik je je adem hierbij, doe je elke dag aan ademwerk?

“Ik start mijn dag altijd met tien minuten TRE (trauma release exercises) en tien minuten verbonden ademen. Verder doe ik dagelijks meerdere korte dutjes van 20 minuten om te rusten en te ontprikkelen, dan pas ik vaak liggend coherent breathing toe.

Een à twee keer per week beoefen ik yin yoga, waarbij ook veel aandacht is voor de ademhaling in de houdingen. Ook doe ik ongeveer één keer per week (of vaker als er iets speelt) zelf een lange verbonden ademsessie. Eens per maand doe ik dit ook onder begeleiding van een ademcoach, in de vorm van een sessie, uitwisseling of ademcirkel. Met hulp van een ademcoach kom ik uiteindelijk toch dieper en kan ik voorbijgaan aan mijn eigen blinde vlekken.”

Heb je advies voor mensen (met autisme) die nieuw zijn met ademwerk, waar te beginnen?

“Ja ik zou graag wat tips meegeven specifiek aan mensen met autisme. Zorg er ten eerste voor dat je een ademcoach kiest waarbij je je vertrouwd en begrepen voelt. Kies iemand met kennis en ervaring met autisme, als dit belangrijk voor je is.

Het kan helpend zijn om jouw ‘persoonlijke handleiding’ qua prikkelgevoeligheid te bespreken tijdens een intake. Vaak wordt er tijdens een ademsessie muziek afgespeeld, maar het kan ook zeker zonder muziek als dit bij jou voor te veel prikkels zorgt! Een gezichtsmasker kan helpen tegen licht. Veel ademcoaches hebben dit voor je, maar je kunt er ook zelf een meenemen voor de zekerheid.

Sommige ademcoaches maken gebruik van wierook, palo santo, salie of sprays tijdens hun sessies, als je hier gevoelig voor bent, benoem dit dan. Ook kan het goed zijn om van tevoren aan te geven wat voor jou wel of niet fijn is als het gaat om aanraking. Aanraking kan een waardevolle toevoeging zijn tijdens een ademsessie, maar het is niet noodzakelijk. En hoe is het voor je als je veel verbale instructies krijgt? Als dit je af zou kunnen leiden en je meer behoefte hebt aan stilte, kan dit ook een punt zijn om voorafgaand te bespreken. 

Ik adviseer om te beginnen met ademen in een 1-op-1 sessie. Een groep kan overweldigend zijn qua prikkels, denk aan mensen die huilen, lachen of schreeuwen, en meerdere begeleiders die rondlopen. Tegelijk kan het ook weer een oefening zijn om dichtbij jezelf te blijven tussen al deze prikkels.”

Waarom zou je specifiek verbonden ademen willen aanraden?

“Het fijne aan verbonden ademen is dat het een hele mooie ingang is naar het voelen van je lichaam. Ook kan een verbonden ademsessie vaak hele heldere inzichten geven en ondersteunend werken bij traumaverwerking.

Wat er gebeurt tijdens een ademsessie kan wel ‘vaag’ zijn, niet alles wat je voelt en ervaart is te verklaren of te begrijpen. Als je autisme hebt en veel behoefte hebt aan duidelijkheid en begrip van wat er gebeurt en wat je voelt, kan een ademsessie overweldigend zijn en voor veel extra prikkels en vragen zorgen. Sta er van tevoren bij stil of dit bij jou past.

Het kan ook helpend zijn om een ademcoach te hebben die jou kan helpen om dat wat je gevoeld en ervaren hebt in perspectief te plaatsen en te ordenen. Of om hierbij bijvoorbeeld om een samenwerking te vragen van jouw begeleider of psycholoog en jouw ademcoach.”

Tot slot, welke boeken hebben jou geïnspireerd op je pad, je noemde al Traumasporen?

“Ja zeker, Traumasporen (The body keeps the score) van Bessel van der Kolk bracht mij veel erkenning en herkenning over de impact van trauma op je lichaam en automatische reacties die dit teweeg brengt, buiten je ratio om. Ook biedt het waardevolle technieken voor de behandeling hiervan, die een aanvulling kunnen zijn op reguliere, meer cognitieve interventies. Het boek geeft een kijk op trauma, waar ik graag tijdens mijn studie psychologie meer over had willen leren!  

Daarnaast wil ik Het elastiek tussen lichaam en ziel - verkenning in het grijze gebied tussen hooggevoeligheid en autisme van Hans Lemmens benoemen. Ook hierin vond ik een mooie aanvulling op de ‘reguliere’ informatie over hooggevoeligheid en autisme. Het is meer vanuit een antroposofische / spirituele bril geschreven. 

En tot slot, de twee romans Zondagskind en Zondagsleven van Judith Visser, die gebaseerd zijn op haar eigen ervaring met autisme. Judith Visser is voor mij een groot voorbeeld als het gaat om het leven creëren dat je nodig hebt en bij je past met autisme.”

Extra tip: luister 14 dagen gratis boeken via Storytel.

Over Autisme

Van 25 maart tot 2 april is het autismeweek. Het thema van de autismeweek 2023 is diversiteit. "Ken je één iemand met autisme, dan ken je één iemand met autisme". Het gaat om een spectrum, waarop veel verschillende kleuren waar te nemen zijn. Autisme uit zich voor iedereen anders.

Wat is autisme?

De GGZ omschrijft autisme als een informatieverwerkingsstoornis, waarbij prikkelverwerking anders verloopt.

Wat zijn kenmerken van autisme?

Autisme kan zich op verschillende manieren uiten. Enkele mogelijke kenmerken van autisme zijn:

• Overgevoeligheid of juist ondergevoeligheid voor sensorische prikkels.

• Waarnemen van veel details en het niet overzien van het geheel (of dit kost meer moeite, dit geldt voor mensen met autisme met een hoge intelligentie).

• Moeite hebben met veranderingen, schakelen vraagt veel energie.

• Vasthouden aan routines.

• Moeite hebben met sociale interacties en problemen met communicatie (soms lukt dit wel door overcompensatie, maar dan vraagt dit veel energie en tijd om van te herstellen).

Autisme bij vrouwen

Autisme bij vrouwen wordt vaak gemist door psychologen, omdat het zich vaak anders uit dan bij mannen. Vrouwen zijn vaak goed in camoufleren, zij worden socialer opgevoed, wat vaak leidt tot overcompensatie. 

Meer lezen over autisme

Een kijk op autisme die Denise Jonker heel erg aanspreekt is die van Hans Lemmens uit zijn boek Het elastiek tussen lichaam en ziel. Het is een antroposofische, meer spirituele kijk op autisme, waarbij autisme wordt gezien als het verlengde van hooggevoeligheid.

Mensen die hooggevoelig zijn of autisme hebben zouden minder in hun lichaam geïncarneerd zijn en dichter bij het universum staan. Dit brengt zowel uitdagingen als mooie dingen met zich mee.

Op de vraag uit het autismeonderzoek "Voel je je meer verbonden met dieren en planten, dan met mensen", antwoordde Denise direct ja. Ze vond het vreemd dat dit als ‘stoornis’ werd aangezien, want het zou ons in de maatschappij veel verder helpen als we ons meer verbonden zouden voelen met de natuur. Voor Denise betekent autisme op een andere golflengte zitten, meer authentiek zijn, zonder maskers.

Er wordt tegenwoordig steeds meer gesproken over ‘neurodiverse breinen’ versus ‘neurotypische breinen’ als het gaat om autisme. Een benadering die Denise aanspreekt, omdat daarmee erkenning wordt gegeven aan variatie in denken, en minder gedacht wordt in termen van een stoornis. Je zou ADHD, hoogbegaafdheid en hooggevoeligheid ook kunnen zien als een vorm van neurodiversiteit.

Kijk voor meer informatie over autisme en de autismeweek 2023 op autisme.nl. Een andere interessante link is www.anneliesspek.nl, klinisch psycholoog en wetenschappelijk onderzoeker met veel kennis over autisme bij vrouwen.

Denise Jonker | Ontwikkelingswerkplaats

Meer weten over Denise en haar werk? Kijk op www.ontwikkelingswerkplaats.nl.
Volg Denise via Facebook, Instagram of Linkedin voor de laatste updates.

Wil jij ook de kracht van ademwerk ervaren? Vind hier jouw ideale ademcoach.

Bekijk ook: